Vorig jaar heb ik zowel in Delft als in Den Haag ingesproken bij een commissievergadering tegen het vergoeden van ABA-therapie via het PGB. Voor oningewijden: zie de TEDx-talk van Chloe Everett, “The problem with Applied Behavior Analysis” (17 minuten). Hieruit is uit voortgevloeid dat ik, zoals in mijn blogpost van juli 2024 te lezen is, aan de wethouder van Den Haag heb toegezegd Stichting Liberis te bezoeken. Drie oktober was een datum die voor mij de hele zomer aan de horizon heeft gelegen.
Ik had veel energie gestoken in de voorbereiding, met name in het doornemen van academische literatuur over ABA. Toen de dag eenmaal was aangebroken, ging ik samen met Simone Eenink — ervaren in buitenschoolse begeleiding en moeder van twee neurodivergente kinderen — bij Liberis op bezoek. We gingen er grotendeels blanco in, aangezien de websites die we vooraf hadden geraadpleegd bij nader inzien ook over een andere organisatie bleken te gaan.
Liberis heeft de gemoedelijke uitstraling van een plattelandsschooltje: zes klaslokalen, een lerarenkamer, kantoorruimte en een kleine sportzaal. Er is een speelplaats die grenst aan een reguliere basisschool. De algemene indruk was positief. Deze plek lijkt kinderen te kunnen helpen voor wie het reguliere onderwijs te overweldigend is. Er zijn bijvoorbeeld positieve elementen zoals de aanwezigheid van een hulphond, Max, en de mogelijkheid voor kinderen om zelf een Squease Pressure Vest aan te vragen wanneer zij daar behoefte aan hebben. Ook is er aandacht voor muziek en beweging, en wordt er niet getraind op oogcontact of gewerkt met het vervloekte “prompting”. In deze trainingsvideo uit ca. 1980 kun je zien hoe saai en frustrerend dat kan zijn: Brian, een tiener, wordt gestraft zodra hij laat merken geen zin meer te hebben om telkens opnieuw beleefd om een slokje sinaasappelsap te vragen.
Alle begeleiders beschikken over minimaal een relevante HBO-opleiding en zijn in dienst van Liberis; het aantal begeleiders per klas is bijzonder hoog. Liberis biedt daarbij niet alleen begeleiding in de klas, maar indien nodig ook daarbuiten. Ouders worden betrokken in het hele traject. Oprichters en dagelijkse leiding hebben een bewonderenswaardige organisatie opgezet. Simone zou graag zien dat de kennis en ervaring die hier zijn opgedaan zich verder verspreidt en de sticker ABA — of wat daarvan over is — van Liberis afgehaald zou worden. Zelf heb ik nog steeds mijn twijfels over de relevantie van ABA in de 21ste eeuw.
Toch is er nog ruimte voor verbetering. Ik droeg die dag mijn vertrouwde groene zonnebril tegen de felle herfstzon, maar zag op de speelplaats geen enkel kind met beschermingsmiddelen tegen dit sterke licht. Veel autisten zijn extra gevoelig voor fel licht (photosensitiviteit). Ik hoop daarom dat deze kinderen er gemakkelijk voor kunnen kiezen om een pet of zonnebril te dragen, zodat ze niet onnodig overprikkeld raken. Binnen is TL-verlichting aanwezig. Hoewel moderne TL-lampen minder sterk knipperen, blijft dit voor sommige autisten een bron van overprikkeling.1 Op een school die speciaal is ingericht voor autistische leerlingen, verwacht je dat ook dit soort sensorische aandachtspunten beter worden meegenomen.
Pas tegen het einde van ons gesprek kwam aan bod hoe ABA bij Liberis wordt toegepast. Volgens de medewerkers wordt het gebruikt bij het evalueren van mogelijke aanleidingen voor autistische meltdowns, maar het bleef bij een vrij algemene verwijzing. Het kritisch bekijken van de toedracht van meltdowns, en het meenemen van zintuiglijke prikkels in die evaluatie, juich ik toe. De autisme-blogger Neurodivergent Lou biedt in haar pay-walled content bijvoorbeeld een collectie e-books met praktische handvatten om zulke situaties beter te begrijpen en te voorkomen.
Wat ik als gemis ervoer, is dat er geen autistische medewerkers in dienst zijn. De aanwezigheid van neurodivergente professionals is niet alleen een kwestie van symboliek, maar essentieel voor de kwaliteit van de begeleiding. Zij kunnen vanuit eigen ervaring aangeven welke aanpassingen in het dagelijks functioneren écht werken, en welke benaderingen minder geschikt zijn. Dit vormt een belangrijk tegenwicht tegen behandelmethodes die van buitenaf zijn opgelegd, zonder input van de gemeenschap waar het om gaat. Zonder autistische vertegenwoordiging loop je het risico dat belangrijke nuances in de behoeften en perspectieven van autistische leerlingen verloren gaan, hoe goedbedoeld de aanpak ook mag zijn.
Al met al biedt Liberis een plek die helaas nodig is, zolang het reguliere onderwijs autistische leerlingen niet goed weet op te vangen. Het speelt in op de behoeften van neurodivergente kinderen, zonder hen te forceren in een ABA-kader. Toch is er ruimte voor verdere verbetering, zowel op sensorisch gebied als in de vertegenwoordiging van autisten binnen het team, om echt tegemoet te komen aan de diversiteit aan behoeften en ervaringen die deze kinderen met zich meebrengen.
- Kendall, Kelly The Horror of Fluorescent Lights as an Autistic Person (16 december 2022) ↩︎